In november van het afgelopen jaar liepen zo’n 70.000 mensen mee in de Klimaatmars te Amsterdam. Onder de genodigde sprekers bevond zich ook de Zweedse Greta Thunberg, misschien de meest bekende klimaatactivist ter wereld. De meeste speeches, ook die van Thunberg, gingen over de klimaatcrisis en de noodzaak snel en radicaal in te grijpen.

Een andere kwestie echter wurmde zich daar tussen. Een van de andere sprekers, Sahar Shirzad, geeft tijdens haar speech het woord aan de Palestijnse Sarah, die meerdere keren de controversiële leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ scandeert. Als haar geluid wordt weggedraaid, is een deel van het publiek het daar hoorbaar mee oneens. Later geeft Thunberg, tijdens haar eigen speech, weer het woord aan Shirzad. Beiden zijn gekleed in de bekende, geblokte keffiyeh, die zo sterk met de Palestijnse zaak geassocieerd wordt sinds Yasser Arafat er standaard mee rond liep. Wanneer ook Thunberg de Palestijnse zaak bepleit, stapt een man op het podium, die haar de microfoon afpakt en zegt: ‘Ik kom hier voor een klimaatdemonstratie, niet voor een mening’.

Carrière

Het was een zeldzaam moment in de ‘carrière’ van Thunberg (* 2003), die sinds 2018 overal en nergens verscheen om burgers, parlementen, regeringsleiders en staatshoofden in ongezouten woorden op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Zo zei ze tijdens de Youth4Climate summit in Milaan (28 september 2021):

Build back better. Blah, blah, blah. Green economy. Blah blah blah. Net zero by 2050. Blah, blah, blah. This is all we hear from our so-called leaders. Words that sound great but so far have not led to action. Our hopes and ambitions drown in their empty promises.

Uiteraard kan iemand met zulk mondiaal podium niet onbesproken blijven, zeker als het gaat om een jonge vrouw – ze was 18 tijdens haar ‘bla-bla-bla’-speech in Milaan – die bovendien openlijk is over haar autisme. Haar jonge leeftijd kwam haar ouders te staan op de kritiek dat ze een speelbal zou zijn in de handen van volwassenen en haar autisme triggerde vaak politiek-gemotiveerde ‘bezorgdheid’ inzake haar psychologisch welbevinden.

Ook Thunbergs optreden in Amsterdam kwam haar op veel kritiek te staan, met name vanwege haar loyaliteit aan de Palestijnse zaak. P-magazine formuleerde dat zo: ‘Greta Thunberg verliest met pro-Palestijns standpunt haar heilige status’. Het is interessant te zien dat Thunberg vaker allerlei religieuze titels krijgt aangemeten, die soms complimenteus zijn bedoeld, maar vaak ook juist niet.

Jeanne, Bernadette, Pippi

Aan de positieve kant staan religieuze identificaties als de Jeanne d’Arc van de 21e eeuw, een verwijzing naar de 15e eeuws heiligverklaarde jonge vrouw die een cruciale rol speelde in de Honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk (1337-1453). In beide gevallen gaat het om dwarse, eigenwijze, jonge vrouwen die weigeren te dansen naar de pijpen van de (mannelijk) politieke en maatschappelijke machthebbers. Overigens waarschuwt hoogleraar Daniela Müller in het Katholiek Nieuwsblad dat de verhouding wel erg mank gaat.

Anderen vergelijken Thunberg met Bernadette Soubirous (1844-1879), de heiligverklaarde zieneres van het beroemde Franse bedevaartsoort Lourdes, of met Pippi Langkous, de fictieve heldin van Astrid Lindgrens jeugdroman uit 1945. Het eerste maakt Thunberg haar tot een heilige zieneres, het tweede tot anarchist. Tegengeluiden zijn er overigens ook. Zo waarschuwt de lutherse bisschop Heinrich Bedford-Strohm tegen de overhaaste heiligverklaring die Thunberg binnen kerk en maatschappij lijkt te krijgen.

Orakel van Delphi

Aan de negatieve kant zijn ook behoorlijk wat kwalificaties te vinden. Thunberg wordt de ‘patroonheilige van de Klimaatsveranderingskerk’ genoemd  en zelfs ‘de eerste heilige van onze wrede nieuwe klimaatreligie’ . ‘De heilige Greta verspreidt het Klimaatevangelie’ kopt een redactioneel commentaar van The Wall Street Journal. En tijdens een discussie op NPOradio1 vergelijkt hoogleraar Rik Torfs Thunberg met het orakel van Delphi:

Ze spreekt in een bezwerende taal, op een emotionele manier. Ze doet mij denken aan de Pythia van het orakel van Delphi uit de 7e eeuw voor Christus. En de politieke leiders durven het ook niet aan om haar te bekritiseren. Ze zeggen niets tegen een profetisch figuur dat een goddelijke vinding lijkt te zijn. Op den duur denk je meer aan de act dan aan het onderliggende vraagstuk dat met het klimaat te maken heeft.

De negatieve religieuze connotaties zijn overigens wel te verklaren. De Finse wetenschappers Jere Kyyrö, Tuomas Äystö en Titus Hjelm schrijven in hun artikel ‘The Cult of Greta Thunberg. De-legitimating Climate Activism with Religion’ over het onderliggende mechanisme. Klimaatsceptici framen milieuactivisten als Thunberg binnen een religieus framework door middel van het gebruik van expliciet religieuze termen als ‘evangelie’, ‘profeet’ of ‘heilige’. In combinatie met de (impliciete) associatie tussen religie en irrationaliteit, collectivisme en primitivisme diskwalificeren deze religieuze termen de activisten als blinde volgers van een redeloos dogma. Hierdoor wordt klimaatactivisme afgeschilderd als onverenigbaar met gangbare economische rationaliteit, waardoor het wordt gepositioneerd als ouderwets en losgekoppeld van moderniteit en rationaliteit.

Besluit

Als Thunberg en haar collega-activisten worden beschreven met religieuze termen is dus maar zeer de vraag of dit positief of negatief bedoeld is. Voor haar medestanders is Thunberg inderdaad een nieuwe Jeanne d’Arc, een volksheilige die de maatschappelijke status quo uitdaagt en daarmee daadwerkelijk de wereld in beweging kan zeggen, een symbool waaronder haar medestanders zich kunnen verenigen voor een gemeenschappelijk doel. Maar haar tegenstanders gebruiken echter precies dezelfde (religieuze) woorden, maar dan precies om haarzelf en de ideologie waarvoor zijn staat te bekritiseren. Alles wat naar religie riekt, is immers onwaardig voor het rationele, intellectuele domein van de 21e eeuw. Voor haar tegenstanders is Thunberg ook een profeet, maar dan een valse. Voor hen is haar evangelie apocrief, haar ideologie een idée fixe, haar missie alles behalve goddelijk.