Climate Change is Coming to Town:

Afbeelding 1: leden van Extinction Rebellion Arnhem zingen Climate Carols op de kerstmarkt in Arnhem op 17 december 2023. Foto gemaakt door Deborah de Koning, 17 december 2023, Arnhem.

Met zo’n 250 kraampjes en een stralende zon, trok de kerstmarkt in Arnhem op zondag 17 december mogelijk een recordaantal bezoekers. Veel mensen kwamen op deze stralende dag kerstinkopen doen. Ondanks dat het zonnetje scheen en de temperatuur wel boven de 10 graden uitkwam op deze zondag, kochten ouders voor hun kinderen kerstmutsen met lichtjes daarin verwerkt. Op de markt vloeide de wijn rijkelijk – ook letterlijk: er vielen wat wijnflessen kapot doordat ze in een verantwoord papieren tasje waren verpakt dat natuurlijk het gewicht van de zware flessen niet kon houden. Op diezelfde markt stond de prachtig verlichtte Eusebius kerk en bij de ingang van de kerk stond de uitbundig verlichtte Coca-Colakersttruck te stralen. Te midden van deze gezellige en op consumentisme gerichte sfeer sta ik met een kerstmuts op mijn hoofd tezamen met een tiental mensen van de Arnhemse afdeling van Extinction Rebellion ‘Climate Change is Coming to Town’ te zingen. De haastige koper zal het nauwelijks opgevallen zijn dat het hier om op klimaatverandering gerichte aanpassingen van bestaande kerstliederen ging (elders door mij en mijn collega als ‘klimaatdraai’ omschreven: https://www.religionclimate.org/nl/blog/blogs-1/halloween-en-een-uitstervende-ijsbeer-18). Maar wie een kerstkaart aannam (zie afbeelding 2 en 4, of naar de tekst op het bord keek, zal wellicht even aangeraakt zijn door gevoelens van angst, respect, irritatie of verwondering.

Climate Christmas: intertekstualiteit en spelen met herkenbaarheid

De makers van de Climate Carols hebben bestaande kerstliederen genomen en daar op klimaatverandering gerichte thema’s in verwerkt. Ze gebruiken daarbij bestaande, zeer bekende formats: de kerstliederen worden inhoudelijk aangepast en de kerstkaarten krijgen in design en tekst op klimaatverandering gerichte boodschappen. Daarnaast worden de Climate Carols ook in het hele land door kleine groepjes zangers opgevoerd op kerstmarkten en stations – net zoals bij ‘echte’ Christmas Carols. We noemen dit proces van het ‘aangepast gebruik’ van bestaande liederen, kaarten en performances respectievelijk intertekstualiteit, intermaterialiteit en interperformativiteit (De Koning en Bosman 2024). De Climate Carols en de Climate kerstkaarten spelen met herkenbaarheid. In dat spel van interactie ontstaat een veld van betekenissen waarin ‘oude’ (eeuwenlang tradities die ontstaan rond het kerstverhaal) systemen van betekenisgeving opgeroepen worden en ‘nieuwe’ betekenissen ontstaan die vervolgens met elkaar interacteren. De kerstkaarten en de tekstuele aanpassingen die gemaakt zijn door leden van Extinction Rebellion op bestaande kerstliederen en kerstkaarten tonen een aantal relevante thema’s in het (Nederlandse) klimaatdebat. Wat roept de inzet van gebruik van elementen uit de (westers-christelijke) kersttraditie op wat betreft herkenbaarheid en hoe voegen nieuwe klimaat-gerelateerde thema's betekenissen toe aan het bredere veld van Kerst waar het naar verwijst?

Eco-doem scenario’s in de Climate Carols – heilsgeschiedenis en spelen met voorstellingsvermogen van tijd

Afbeelding 2: klimaatkerstkaart ontworpen door Extinction Rebellion Musicians voor de Climate Carols. De kerstman draagt een kindje door het water van een overstroming. De afbeelding speelt met het idee dat een deel van de westerse wereld in de toekomst te kampen krijgt met overstromingen zoals ook in de Climate Carols naar voren wordt gebracht.

Ergens in Tweeduizendtachtig

In de buurt van Enschede

Drijft een pasgeboren baby

Op de golven van de zee

In de herberg was geen plaats

Want die ligt nu buitengaats

Alle duizend megastallen

Zijn door waterschade dicht

En de wijzen uit het oosten

Zoeken niet meer naar het licht

Van de ster is bovendien

Door de smog niets meer te zien

(Melodie: Once in Royal Davids City. Tekst: in opdracht van de Climate Carols organisatie)

Deze Climate Carol speelt met het menselijk voorstellingsvermogen om ons te laten nadenken over hoe Jezus in 2080 ontvangen zou kunnen worden in ons land. Volgens dit scenario is er  - net als in het kerstverhaal - nergens plek meer voor een pasgeboren baby. Ook de stallen van de dieren, die in ons land regelmatig in de uiterwaarden grazen en daar kleine stalletjes hebben, zijn er niet meer want het water heeft een deel van het land onder water gezet. Opmerkelijk is overigens de verwijzing naar een baby die op het water drijft – zoals volgens de Bijbelse traditie Mozes in een biezenmandje op het water dreef toen ook in zijn tijd (net als in de tijd van de geboorte van Jezus) een gewelddadig heerser alle babyjongetjes wilde doden. Er wordt in deze Climate Carol in het spel van vooruitdenken vooral een doemscenario voor de toekomst geschetst. Spelen met temporaliteit is ook iets dat eigen is aan religies. Religies nodigen mensen door de verhalen en rituelen uit om terug te denken, te verbinden door de tijd heen, en voorstellingen van de toekomst te maken. Daar wordt dan een voor zover mogelijk coherent verhaal van gemaakt. De geboorte van Jezus daagt gelovigen van alle tijden uit om terug te denken (te herinneren) en vooruit te denken want de geboorte van Jezus is namelijk deel van een zogenaamd groter heilsplan van god dat zich in de toekomst nog verder gaat ontvouwen. In het klimaatdiscours wordt tevens veel gespeeld met het voorstellingsvermogen van mensen om voorbij het huidige tijdsmoment te denken. Klimaatrechtvaardigheid gaat over verantwoordelijkheid nemen in het hier en nu voor andere mensen en mede-natuur maar ook voor toekomstige generaties. Een lied dat gaat over de geboorte van Jezus zo’n tweeduizend jaar geleden – als onderdeel van een groter plan (van god) met de wereld – helpt om het menselijk voorstellingsvermogen aan te spreken met de vraag: hoe zou Jezus in 2080 in ons land ontvangen (kunnen) worden? Daarbij worden vooral de erbarmelijke omstandigheden van de geboorte van Jezus/een baby en het belang van (veranderende) natuur elementen daarin, uitgelicht.

Ecologisch-inclusief – medenatuur komt terug met kerst

Het traditionele kerstverhaal en de kersttraditie bieden vele mogelijkheden tot een interpretatie waarbij naast de mens ook mede-natuur onderdeel uitmaakt van het geboorteverhaal van Jezus (en daarmee het zogenaamde bredere heilsplan van god met de wereld). Volgens de christelijke traditie zou Jezus geboren zijn in een stal, tussen de dieren. De dieren zijn eigenlijk de eerste getuigen van dit wonder. Daarnaast zou god de elementen hebben ingezet om de weg te wijzen naar de kribbe, namelijk een ster boven de stal die de wijzen de weg wees naar het kindje Jezus. Ook zou de lucht zich geopend hebben en engelen gezongen hebben over de vrede die god in Jezus brengt. De klassieke versie van ‘Midden in de winternacht’ gaat uitgebreid in op de roep en betrokkenheid van mede-natuur in de kerstnacht waarin Jezus geboren zou zijn. Natuurfenomenen wijzen naar het wonder. 

Midden in de winternacht

1.Midden in de winter heeft

Een partij gewonnen

Die 't klimaatprobleem ontkent

Met onjuiste bronnen

Elke vogel heeft verdriet,

Mens toch, waarom ziet gij niet?

Als het oerwoud sterft,

Als de oogst bederft,

Is het klaar, met de mens, zijn we

straks verloren

Zing en laat je horen!

​

2.Ook in deze barre tijd

Fonkelen er sterren

In de hemel, in het hart

Houdt de hoop ons sterk

Elke vogel zingt een lied

Over wat de aarde biedt

Luister naar de gaai, luister naar de

spreeuw,

Naar de merel, de ekster,

Omarm hun charme

Laat je hart verwarmen

​

3.Laten we nu met elkaar

Strijden voor een toekomst

Rijk aan zuurstof en aan groen,

Die ons allen toekomt!

Elke burger, doe nu mee!

Wees de golven in de zee

Voer een actie hier, voer een actie

daar

Trek met ons, aan de bel,

Trek je eigen sporen

Laat je stemmen horen!

(XR Climate Carols versie)

Tekst door rebel Judith Wesselius & rebel Clara Mak

De Climate Carols variant op dit lied laat heel uitgebreid de mede-natuur aan het woord die – net als in het kerstverhaal – de mens de weg moet wijzen. De muziekinstrumenten – bel, trom en beltrom – zijn nu de gaai, de spreeuw, de merel en de ekster geworden. Zij wijzen ons op kwetsbaarheid (ze zijn verdrietig omdat het oerwoud sterft), schoonheid (loflied op wat de aarde biedt) en menselijke verantwoordelijkheid (luister naar de vogels en kom in actie). Het kindje Jezus is weg uit het lied en ingewisseld voor het wonder van de aarde. Maar tegelijkertijd bouwt het lied wel verder op de relevantie van de (openbarende) functie van mede-natuur en werpt daarmee een ecologisch inclusief licht terug op het traditionele christelijke kerstverhaal.

Afbeelding 3: bord met een deel van de liedteksten van de Climate Carols van Extinction Rebellion. Foto gemaakt door Deborah de Koning, 17 december 2023, Arnhem.

Wie redt wie? Menselijke verantwoordelijkheid in de Climate Carols

Waar de boodschap van kerst in het christendom gaat over god die als Jezus incarneert om de wereld te redden, is het in het klimaatdebat vooral de mens die opgeroepen wordt om de wereld te redden. Die oproep doet de mens aan zichzelf door signalen te interpreteren. De Climate Carol die hier over gaat is de volgende:

1.Wij zijn de grootvervuilers, rapapapam

Wij stoten uit voor tien, parapapapam

Met veel belastingvoordeel, rapapapam

Zo gaan wij eeuwig door, parapapapam, rapapapam, rapapapam

Maar Moeder Aarde roept; Parapapapam

Kom met een plan!

​

2.En ziet; het volk staat op, parapapapam

Zij komen in verzet, parapapapam

En tot ons groot ontzet, parapapapam

Wordt ons kantoor bezet, parapapapam, rapapapam, rapapapam

Want Moeder Aarde roept; Parapapapam

Kom met een plan!

​

3.Zou het dan moog'lijk zijn, parapapapam

Een wereld zonder pijn, parapapapam

Waar iedereen gedijt, parapapapam

Het is de hoogste tijd, parapapapam, rapapapam, rapapapam

Klimaatrechtvaardigheid

Voor iedereen

Op onze planeet

​

Uitvoering van Extinction Rebellion Arnhem van de Climate Carol 'Wij zijn de grootvervuilers, rapapapam' op de wijs van Little Drummer Boy. Opname gemaakt door Deborah de Koning, 17 december 2023, Arnhem.

In de originele Christmas Carol Little Drummer Boy is het een jongetje dat in de wieg van Jezus kijkt en zich als een kind verwondert. Hij heeft niks te brengen dan een klein muziekinstrument (een trommel) en baby Jezus lijkt aan de eenvoud plezier te ontlenen want die lacht naar de jongen. De eenvoud van de jongen reflecteerde de eenvoud van baby Jezus. De Climate Carol op de wijs van Little Drummer Boy houdt ook een spiegel voor, namelijk dat wij onderdeel zijn van de vervuilers. In plaats van Jezus, is het Moeder Aarde die hier terug reflecteert op ons. Als wij haar stem verstaan (door de klimaatrampen die in andere Climate Carols naar voren komen) horen we daarin ons eigen verlangen naar een betere wereld voor iedereen. Die spiegel die de Aarde ons voorhoudt is overigens een weergave van onze menselijke projectie: Volgens deze Climate Carol doet de Aarde een beroep op ons. Daarvoor hebben wij mensen de Aarde antropomorf gemaakt: moeder Aarde roept tot ons. In het bredere klimaatdiscours komt deze beeldspraak vaker terug: de Aarde klaagt ons aan, ze roept, ze schreeuwt (De Koning 2024).

Climate Christmas gaat wel om hoop, maar de hoop komt niet uit de hemel maar van de aarde. De hoop is van de mens die de aarde kan maken of breken terwijl de (door ons antropomorf gemaakte) Aarde de boodschapper is die ons aanmoedigt redders te zijn in een tijd van Climate Change is Coming to Town. 

 Afbeelding 4: klimaatkerstkaart ontworpen door Extinction Rebellion Musicians om uit te delen tijdens opvoeringen van de Climate Carols. In plaats van het weghalen van bomen voor het gebruik van kerst worden kerstbomen geplant.

Deze blog is gebaseerd op veldwerk verricht door de auteur (Deborah de Koning) op 17 december 2023 te Arnhem. Dank gaat hierbij uit naar de Climate Carol groep van Extinction Rebellion en de Arnhemse afdeling van Extinction Rebellion Nederland.

Bronnen:

De Koning, Deborah & Bosman, Frank (in publicatie). 'Neem mijn ei, eet ervan en vergeet mij niet': De inclusief-ecologische voorstelling “Herinner Ons” als casus van de relevantie van interperformativiteit en intertekstualiteit in klimaatkunst en -rituelen. Religie en Samenleving

https://www.religionclimate.org/nl/blog/blogs-1/halloween-en-een-uitstervende-ijsbeer-18