Introductie
Toen ik in 2022 een koeienstal van de Lakshmi Narayani Gouden Tempel in Vellore (India) bezocht om deel te nemen aan een koe-donatie ritueel, moest ik mijn schoenen uittrekken. De stal waar het ritueel werd uitgevoerd, werd beschouwd als een heiligdom. Aan de achterkant van de loods was een schrijn ingericht en onder leiding van een priester voerden we een uitgebreid ritueel voor de koe uit (deelname aan go puja, 28 augustus 2022, Vellore). Dergelijke goshalas (stallen voor koeien) maken deel uit van verschillende grotere hindoe-religieuze gemeenschappen, bijvoorbeeld de ISKCON (International Society for Krishna Consciousness). Traditioneel neemt gau mata of "moeder koe" een prominente plaats in het hindoe pantheon in. In hindoe iconografie komt zij bijvoorbeeld voor als Kamadhenu en haar beelden worden vereerd in hindoetempels. Ook werd gau mata in de tijd rond en na de onafhankelijkheid een symbool voor hindoe-nationalisme (Kulkarni 2022, 104). Een andere hedendaagse ontwikkeling waarin aan de koe nieuwe betekenis toegeschreven wordt, is de klimaatcrisis. In deze blog ga ik dieper in op de relevantie van de koe (in relatie tot Krishna) in de mondiale hindoe klimaatbeweging, met name onder de ISKCON-beweging die wereldwijd volgelingen heeft (ook in Nederland en België).
Het ISKCON Environmental Initiative
De ISKCON werd in 1966 in de VS opgericht door Swami Bhaktivedanta Prabhupada (Bakker 2018, 50). Mensen in het Westen kennen de Hare Krishna's vooral van het publiekelijk chanten (kirtan) van de namen van Krishna door het herhalen van 'Hare Krishna Hare Krishna Krishna Krishna Hare Hare, Hare Rama Hare Rama Rama Rama Hare Hare'. Door deze beoefening van harinama verdiepen de Hare Krishna’s hun relatie met hun geliefde Krishna, die zij niet slechts als een incarnatie van de hindoegod Vishnu beschouwen, maar als de Allerhoogste Heer. De beoefening van kirtan in het openbaar is ook een manier om mensen uit te nodigen om zich bij de ISKCON aan te sluiten. De ISKCON heeft een missionaire drijfveer: de liefde voor Krishna is overvloedig en iedereen zou ervan moeten profiteren. De devotionele praktijken voor Krishna staan daarom open voor iedereen.
Op 18 november 2022 werd de eerste ISKCON Environmental Initiative Global Workshop online gehouden met vertegenwoordigers van ISKCON-gemeenschappen uit - onder andere - de volgende landen: Australië, VK, Duitsland, Nederland, Canada, VS. Tijdens deze Global Workshop werd de website van Het ISKCON Environmental Initiative gepresenteerd. Speciale aandacht werd besteed aan twee sub pagina’s: 'De eco-theologie van onze traditie' en de 'Startgids'. De laatste bevat documenten en suggesties om tempels te ondersteunen bij de overgang naar meer duurzame praktijken. Naar de eerste werd verwezen als het basisdocument van de eco-theologie van ISKCON.
Afbeelding 1: Krishna en zijn geliefde Radha in de Radha Krishna Mandir in Amsterdam. Foto genomen door Deborah de Koning, 15 januari 2023, Amsterdam.
Krishna de koeherder beschermt de natuur
In de beroemde kalenderkunst van de Hindoes is de koe vaak decoratief voor het liefdespaar Radha en Krishna (zie figuur 1), maar ze staat nu ook centraal in de devotiepraktijk van Groene ISKCON-leden. De dienst aan koeien (go-seva) zoals zij die beoefenen, bouwt voort op de manifestatie van Krishna als koeherder (Govinda) en is de sleutel tot een van de centrale elementen van ISKCON's eco-theologie: 'zorg voor en bescherming van wezens'.
Krishna als Govinda is de godheid Krishna als koeherder die leefde in Goloka (koeienplaneet) Vrindavan. Men gelooft dat zijn incarnatie deze hemelse verblijfplaats heeft meegenomen om deze op aarde te dupliceren in de Mathura regio van India. Het is dus niet alleen Krishna die incarneert, maar ook zijn koeien. Op aarde heeft Krishna tijdverdrijf met de gopi's (vrouwelijke koeherders - vooral zijn gemalin Radha) en zorgt hij voor het vee.
Vrindavan is nu een heilige geografie voor Krishna toegewijden (Eck 2012) die meerdere fysieke plaatsen in het landschap bezoeken en deze vereren vanwege de wonderen die Krishna daar zou hebben verricht. In de tijd dat Krishna naar de aarde zou zijn gekomen om de slechte koning Kamsa te verslaan, had Vrindavan veel problemen. Kamsa probeerde Krishna te doden en van tijd tot tijd stuurde hij demonen naar de koeherdersgemeenschap waar Krishna opgegroeide. Op een keer stuurde Kamsa de demon Kaliya. Men gelooft dat Kaliya in de Yamuna rivier (een rivier in de Mathura regio) verbleef en haar zodanig vervuilde dat vogels die over de Yamuna vlogen dood neervielen in de rivier. Krishna spande zijn riem, ging het water in en versloeg Kaliya.
(https://youtu.be/wO31De8yX6Y; Zie ook afbeelding 2). Een ander voorbeeld van Krishna's zorg voor de natuur is dat Krishna naar verluidt een vuur inslikte dat de wereld verwoestte (https://youtu.be/wO31De8yX6Y). De koe als onderdeel van de beeldspraak van Krishna als Govinda is een ander voorbeeld.
Afbeelding 2: Figuur in de Sri Sri Radha Parthasarathi Tempel (ISKCON) van Krishna die de demon Kaliya verslaat die het water van de rivier de Yamuna vergiftigd. Foto genomen door Deborah de Koning, 20 augustus 2012, Delhi.
Wat bovinity als praktijk van eco-bhakti te bieden heeft aan Hare Krishna's en aan de bredere Hindoe klimaatbeweging
Centraal in de eco-theologie van ISKCON staan bovinity en eco-bhakti. Bovinity is een concept bedacht door Kenneth R. Valpey om te verwijzen naar de runderdiviniteit (Valpey 2020, 54). Bovinity heeft een lange traditie in het hindoeïsme als we alle hindoe praktijken met betrekking tot de koe als heilig dier meerekenen. De eco-theologie van het ISKCON Environmental Initiative verwijst naar bovinity en go-seva (dienst aan de koe) als centraal onderdeel van hun eco-theologie. Op hun website wordt vermeld dat:
‘The ecotheological ethics and principles of creature care, protection, and rights within the Caitanya Vaishnava tradition finds a primary focus in the values and practices of go-seva, or bovine (cow/bull) care and protection. The special status of bovines is a reflection of the special relationship that cows and bulls have with Krishna in the original, eternal spiritual realm of Vrindavan and during his appearances and manifestation of Vrindavan in the material universe.’
(https://iskconenvironment.org/the-ecotheology-of-our-tradition/)
Door hun dienst aan de koe, beoefenen de 'Groene Hare Krishna's' Krishna-bewustzijn omdat de koe altijd dicht bij hun geliefde koeherder Krishna was, en eco-bhakti. Eco-bhakti is een concept dat is bedacht als reactie op de klimaatcrisis. In de Bhagavad Gita - een van de centrale geschriften van ISKCON - toont Krishna de krijger Arjuna de weg van toewijding (bhakti-yoga) als de belangrijkste manier voor zijn toegewijden om zich met god (in dit geval Krishna zelf) te verbinden. Voor ISKCON-milieuactivisten herinnert de koe niet alleen toegewijden aan Krishna (wat centraal staat in de beoefening van Hare Krishna's), het is ook een hedendaagse praktijk van de weg van devotie (bhakti-yoga) om Krishna's aanwezigheid te ervaren door middel van dienstbaarheid aan dit wezen.
Een van de suggesties van het ISKCON Milieu Initiatief die op hun website wordt genoemd 'om de praktijk van devotie te doordrenken met zorg voor de aarde en de schepping' - dus om eco-bhakti aan te moedigen - is om CSA (community supported agriculture) en koe/dier beschermingsprogramma's te ontwikkelen. Tijdens de Global workshop van het ISKCON Environmental Initiative op 18 november 2022 werden verschillende foto's getoond van ISKCON gemeenschappen met koe programma's; bijvoorbeeld het Govardhan eco-dorp in India en Krishna dorp in Hongarije (https://youtu.be/wO31De8yX6Y). Ook hebben ze in Radhadesh (het hoofdkwartier van de Hare Krishna gemeenschap in de Benelux) nu een New Radhadesh Cow Sanctuary dat functioneert als een vlaggenschip in de ahimsa (geweldloze) wereld van de zorg voor koeien (https://radhadesh.com/cows/).
Eco-bhakti van de Hare Krishna's is een krachtig voorbeeld van hoe religie wordt ingezet om eco-bewustzijn te stimuleren als antwoord op de klimaatcrisis. Ook hun actieve verspreiding van het beeld van de koeienstal als tempel biedt een scherp contrast en een welkom alternatief voor de megastallen in West-Europa, dat mensen aanspreekt die op zoek zijn naar manieren om dieren met meer respect te behandelen.
Dankbetuiging:
Mijn dank gaat uit naar Bikram Lalbahadoersing voor zijn waardevolle feedback.
Bronnen:
Alston A. J. (1980). The Devotional Poems of Mirabai. Motilal Banarsidass.
Bakker F. L. & Velde P. van der. (2018). Hindus in the Netherlands. LIT.
Eck D. L. (2012). India: A Sacred Geography Harmony Books.
Kulkarni, M. (2022). GAU MATA: The Commodification of Cultural Iconography. Journal of Kavikulaguru Kalidas Sanskrit University (9), 96-117.
Participation in go puja, 28 August 2022, Vellore.
Valpey, K. R. (2020). Cow Care in Hindu Animal Ethics. Palgrave Macmillan.
https://iskconenvironment.org/the-ecotheology-of-our-tradition/
Krishna en de koeien in de klimaatcrisis